Citada por Plinio o Vello alá polo século I d. C. como “Corticata”, a illa de Cortegada é hoxe a xoia da coroa da oferta turística ambiental de Vilagarcía de Arousa. Pertencente ao Parque Nacional das Illas Atlánticas de Galicia, xunto a Cíes, Sálvora e Ons, o arquipélago formado ao redor de Cortegada é o de menor extensión de todo o Parque, apenas 190 hectáreas das que unicamente 43,5 son terrestres, que á súa vez se dividen en catro partes: ademais de Corticata, as illas Malveiras, Briñas e o illote de O Con.
A pesar de ser a pequena da familia, é, con todo, a máis accesible e en calquera época do ano. Isto é posible porque, fronte ás demais, que protexen a entrada ás súas respectivas rías –Cíes á de Vigo, Ons á de Pontevedra e Sálvora á de Arousa-, Cortegada está ao fondo desta última, en plena desembocadura do río Ulla e apenas separada douscentos metros do porto de Carril.
Unha distancia que, ademais, en marea baixa pode percorrerse a pé, a través do peculiar “camiño do carro”, chamado así porque, en efecto, era a senda que marcaban os carromatos que viñan desde Padrón a recoller algas para convertelas despois en abono (e de aí derivou, tamén, o nome da vila e porto de Carril).
As características xeográficas e as súas circunstancias históricas confiren á illa unhas cualidades únicas, tanto desde o punto de vista ambiental como etnográfico.
Restos arqueolóxicos e documentais demostran o paso dos romanos por este territorio, do mesmo xeito que dos normandos que subían polo río en busca dos tesouros do que eles chamaban Jacobsland. Hoxe deserta, tras a súa errada doazón ao rei Alfonso XIII en 1907 para que nela establecese un palacio de verán, a illa estivo con todo habitada desde a época medieval, na que foi de dominio do mosteiro de San Martín Pinario, en Santiago.
Do século XVII data unha ermida dedicada á Virxe dos Milagres e tamén un hospitaliño que daba acubillo e asistencia tanto aos colonos como aos peregrinos que, como os viquingos, tamén viaxaban a Compostela, aínda que con obxectivos ben distintos. Hoxe, a ermida -logo convertida en igrexa grazas ao arcebispo Fernando de Andrade, un vilagarcián nado no pazo de Vistalegre con gran devoción pola virxe de Cortegada- non é máis que unha ruína en proceso de restauración. No mesmo estado se atopan os restos das vivendas dos colonos, os piornos comunitarios, as cortes para os animais e a mina de auga.
Aínda que hai proxectos para recuperar ou consolidar algunhas desas edificacións, trátase, en calquera caso, de restos que nos falan, e moito, de como se conformaban os núcleos mariñeiros. Hoxe, Cortegada é, como alguén o definiu, un bosque flotante, pero hai pouco máis de cen anos a maior parte do seu territorio estaba cultivado, mesmo con viñedos. Tamén había animais que, xunto coa explotación dos recursos do mar, definían a economía do lugar, ata convertela nun microcosmos autosuficiente.
Todo mudou en 1907 cando non só Vilagarcía e Carril senón toda Galicia se sumaron á tola carreira por suceder a San Sebastián como lugar de veraneo da Corte. A primeira cesión –errada- ao rei produciuse en 1907. As présas nunca foron boas conselleiras –faltaban leiras para completar a totalidade da illa, que era a esixencia do rei para aceptar a cesión- e non foi ata 1910 cando se cumpriron todos os trámites. Para entón, xa Alfonso XIII tiña en marcha La Magdalena, en Santander, obtendo así un 2×1: un palacio no Cantábrico e unha singular illa no Atlántico.
Aquela frustración social e económica derivou, con todo, na potencia ambiental que hoxe ofrece Cortegada. Cen anos de soidade serviron para que nela desenvolvésese o maior bosque de loureiros do Sur de Europa xunto a outras árbores de gran porte, como piñeiros, carballos, eucaliptos, plátanos e tamén algún salgueiro. E ao redor de todo iso, ata 800 especies diferentes de fungos, algúns deles endémicos, que converten á illa nun referente dos expertos e afeccionados á micoloxía.
Natureza e historia, mitos e lendas converten a visita á illa de Cortegada en algo ineludible. Sempre baixo a atenta mirada da árbore comepedras. Que tamén a hai.
